हिंदू कोड बिल हे भारतीय समाजात स्त्रियांना समान अधिकार देण्यासाठी व पुरोगामी बदल घडवून आणण्यासाठी केलेले महत्त्वाचे विधेयक आहे. हे विधेयक भारतीय राज्यघटनेच्या निर्मितीनंतर स्त्रियांना हक्क मिळवून देण्यासाठी उचललेले एक ऐतिहासिक पाऊल मानले जाते.
हिंदू कोड बिल म्हणजे काय?
हिंदू कोड बिल म्हणजे हिंदू धर्मीय लोकांच्या वैयक्तिक कायद्यांमध्ये सुधारणा करणारे विधेयक. या कायद्याचा उद्देश हिंदू समाजातील प्राचीन परंपरा व रूढींपासून स्त्रियांना मुक्त करणे, त्यांना समान अधिकार प्रदान करणे व आधुनिक समाजाच्या गरजांनुसार कायदे बदलणे हा होता.
हेही पाहा: Atrocity कायदा नक्की काय आहे? त्याचा अर्थ काय ? | What is Atrocity Act ?
हिंदू कोड बिल कधी सादर केले?
हिंदू कोड बिल सर्वप्रथम 1948 मध्ये सादर करण्यात आले. परंतु, त्यावर वादविवाद होऊन ते मंजूर होण्यासाठी खूप वेळ लागला. पुढे 1955-56 दरम्यान या विधेयकाचे चार स्वतंत्र कायद्यात रूपांतर करण्यात आले:
- हिंदू विवाह कायदा, 1955
- हिंदू उत्तराधिकार कायदा, 1956
- हिंदू दत्तक व पालनपोषण कायदा, 1956
- हिंदू अल्पवयीन व अभिभावकत्व कायदा, 1956
कोणी हिंदू कोड बिल सादर केले?
हिंदू कोड बिलाचे मुख्य सूत्रधार डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर होते. ते स्वतंत्र भारताचे पहिले कायदेमंत्री होते. भारतीय राज्यघटनेच्या निर्मितीमधून सामाजिक सुधारणा घडवून आणण्याची त्यांची महत्त्वाकांक्षा होती. पंडित जवाहरलाल नेहरू यांचीही या विधेयकाला मोठी पाठिंबा होता.
हिंदु कोड बिल का सादर केले?
हिंदू कोड बिल सादर करण्यामागील मुख्य उद्दिष्टे होती:
- स्त्रियांना समान हक्क प्रदान करणे.
- विवाह व घटस्फोट यासंबंधी नियम ठरवणे.
- महिलांना वडिलांच्या मालमत्तेत वारसाहक्क मिळवून देणे.
- दत्तक घेतलेल्या मुलांना कायदेशीर मान्यता देणे.
- हिंदू समाजातील स्त्रियांवर होणाऱ्या अन्यायकारक रूढींचा अंत करणे.
हिंदू कोड बिलामध्ये काय-काय समाविष्ट होते?
- स्त्री आणि पुरुषांना एकमेकांच्या संमतीने विवाह करण्याचा अधिकार.
- एकपत्नी किंवा एकपत्नीत्वाचा कायदा लागू.
- विवाहासाठी किमान वयोमर्यादा निश्चित केली.
- लग्नाच्या वेळी दोघांची संमती आवश्यक.
- घटस्फोटाची प्रक्रिया कायदेशीर व सोपी केली.
- वडिलांच्या मालमत्तेत मुलींचा आणि मुलांचा समान हक्क निश्चित केला.
- महिलांना पतीच्या मृत्यूनंतर त्याच्या संपत्तीवर हक्क.
- दत्तक घेण्याच्या प्रक्रियेला कायदेशीर मान्यता दिली.
- महिलांना पालकत्वाचे अधिकार दिले.
- अल्पवयीन मुलांचे अधिकार आणि कल्याण यासाठी स्पष्ट नियम ठरवले.
- पालकत्वात महिलांनाही समान हक्क दिले.
हिंदू कोड बिल सादर करताना कोणते अडथळे आले?
हिंदू समाजातील अनेक रूढीवादी गटांनी या विधेयकाला तीव्र विरोध केला.
संसदेत अनेक विरोधकांनी याला ‘हिंदू धर्माच्या परंपरांविरोधातील हल्ला’ असे संबोधले.
स्त्रियांना समान अधिकार दिल्यास पुरुषांची सत्ता संपुष्टात येईल, अशी भीती व्यक्त केली गेली.
हिंदु कोड बिलाला कोणी विरोध केला?
अनेक धार्मिक नेत्यांनी हिंदू कोड बिलाच्या विरोधात प्रचार केला.
संसदेत काही राजकीय नेते, विशेषतः रूढीवादी गटांतील, यांनी विरोध दर्शवला.
उच्चवर्गीय हिंदू समाजातील काही मंडळींनी महिलांच्या समानतेचा विचार न पटल्यामुळे विरोध केला.
मराठी आणि हिंदी बहुजन साहित्य PDF साठी येथे क्लिक करा!
हिंदु कोड बिलाला का विरोध झाला?
- धार्मिक परंपरांचे रक्षण.
- पुरुषप्रधान विचारसरणी.
- आधुनिक बदलांविषयी भीती.
विधेयक लागू होण्याचा परिणाम
महिलांना मालमत्तेचे हक्क, घटस्फोटाचा अधिकार, व स्वतंत्र अस्तित्व मिळाले.
हिंदू समाजात समता व समानतेच्या विचारांची रुजवात झाली.
हा कायदा भारतातील सामाजिक सुधारणांसाठी एक महत्त्वाचा मैलाचा दगड ठरला.
हिंदू कोड बिलाचे महत्त्व
हिंदू कोड बिल केवळ कायदा नसून सामाजिक सुधारणा घडवणारा ऐतिहासिक दस्तऐवज आहे. या विधेयकामुळे महिलांना समान हक्क मिळण्याचा मार्ग मोकळा झाला आणि भारतीय समाज अधिक पुरोगामी दिशेने वाटचाल करू लागला.
हिंदू कोड बिल हे भारतीय लोकशाहीतील सामाजिक न्यायाचे एक प्रतीक आहे. डॉ. आंबेडकर आणि पंडित नेहरू यांच्या दूरदृष्टीपूर्ण नेतृत्वामुळे हे विधेयक शक्य झाले. आजच्या आधुनिक भारतासाठी या कायद्याचे ऐतिहासिक महत्त्व अद्वितीय आहे.
*वरती दिलेली माहिती ही Google वर उपलब्ध असलेली माहिती आहे आमच्या कडून काही चुक झाली असेल तर आम्हाला ईमेल द्वारे कळवा.
आम्हाला Instagram, Facebook आणि WhatsApp वर फॉलो करून सहकार्य करा!
