"भारताचा सर्वोच्च सन्मान – डॉ. आंबेडकर यांना भारतरत्न मिळण्यामागील संघर्ष" | भारतरत्न सन्मान आणि डॉ आंबेडकर

डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांना भारतरत्त्न देण्या मागचे कारण आणि संघर्ष | भारतरत्न सन्मान | Bhartrtn Award

"काँग्रेसने नाकारलेला, BSP ने लढून मिळवलेला – डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचा भारतरत्न"

भारतीय संविधानाचे शिल्पकार आणि सामाजिक न्यायाचे महानायक डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांना भारत सरकारने 31 मार्च 1990 रोजी मरणोत्तर (Posthumously) भारतरत्न हा सर्वोच्च नागरी सन्मान प्रदान केला. मात्र, हा सन्मान मिळवण्यासाठी अनेक वर्षे संघर्ष करावा लागला.

हेही वाचा: मनुस्मृतीत असे काय आहे ज्याच्यामुळे डॉ आंबेडकर यांनी तिचे दहन केले?

या निर्णयामागे विविध राजकीय आणि सामाजिक संघटनांचे मोठे योगदान होते, त्यात विशेषतः बहुजन समाज पक्ष (BSP) आणि मान्यवर कांशीराम यांचा महत्त्वाचा वाटा होता. या लेखात आपण भारतरत्न मिळण्याच्या प्रक्रियेत कोणाच्या पाठिंब्यामुळे हा निर्णय झाला, कोण कोणी विरोध केला, आणि BSP च्या भूमिका काय होती? हे सविस्तर पाहणार आहोत.

कोणी भारतरत्न देण्याचा निर्णय घेतला?  

1989 मध्ये भारतात व्ही. पी. सिंग यांच्या नेतृत्वाखाली जनता दलाचे सरकार स्थापन झाले. या सरकारनेच 13 एप्रिल 1990 रोजी डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांना भारताचा सर्वोच्च नागरी पुरस्कार 'भारतरत्न' देण्याचा ऐतिहासिक निर्णय घेतला.

व्ही. पी. सिंग यांच्या सरकारला ओबीसी, दलित आणि मागासवर्गीय समाजाचा मोठा पाठिंबा होता. त्यामुळे, मंडल आयोगाच्या शिफारसी लागू करताना त्यांनी आंबेडकरांच्या सन्मानासाठी देखील पुढाकार घेतला.

हेही पाहा : डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर जेंव्हा शिवजयंतीच्या मिरवणुकीत सहभागी होतात!

पूर्वी कोणी भारतरत्न देण्यास नकार दिला?  

डॉ. आंबेडकर यांना भारतरत्न मिळवण्यासाठी 35 वर्षे वाट पाहावी लागली. त्यामागे काही राजकीय आणि सामाजिक कारणे होती.  

1. पं. जवाहरलाल नेहरू सरकार (1950-1956)

• डॉ. आंबेडकर संविधान निर्मितीसाठी जबाबदार असतानाही नेहरू सरकारने त्यांना भारतरत्न दिले नाही.
• हिंदू कोड बिल आणि इतर सामाजिक सुधारणांवरून नेहरू आणि आंबेडकर यांच्यात मतभेद होते.

2. इंदिरा गांधी सरकार (1966-1977)  

• 1971 मध्ये पं. नेहरू आणि डॉ. राजेंद्र प्रसाद यांना भारतरत्न देण्यात आले, पण आंबेडकर यांचे नाव प्रस्तावित झाले नाही.  
• दलित समाज आणि आंबेडकरी विचारसरणीच्या लोकांनी यावर तीव्र नाराजी व्यक्त केली.  

3. राजीव गांधी सरकार (1984-1989)  

• 1988 मध्ये डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर जन्मशताब्दी वर्ष साजरे झाले, पण तरीही काँग्रेस सरकारने त्यांना भारतरत्न दिले नाही.  
• त्यामुळे दलित चळवळीतील कार्यकर्ते आणि BSP प्रमुख कांशीराम यांनी काँग्रेसला जोरदार विरोध केला.

BSP चे योगदान आणि कांशीराम यांची भूमिका  

बहुजन समाज पक्ष (BSP) ची स्थापना 1984 मध्ये कांशीराम यांनी केली. BSP च्या स्थापनेमागील प्रमुख उद्देश डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर, शाहू महाराज आणि महात्मा फुले यांचे विचार पुढे नेणे हा होता.

हेही पाहा : भीमकोरेगाव ची लढाई आणि डॉ आंबेडकर यांचा वारसा 

BSP ने भारतरत्नसाठी लढा कसा दिला?  

1. कांशीराम यांचे काँग्रेसवर दबाव तंत्र:  

• 1988-89 दरम्यान, BSP ने काँग्रेस सरकारवर प्रचंड दबाव टाकला की डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांना भारतरत्न दिला जावा.
• अनेक ठिकाणी आंदोलने आणि मोर्चे काढण्यात आले.  

2. जनता दल सरकारवरील प्रभाव:

• 1989 च्या निवडणुकीत BSP ने जनता दलला पाठींबा दिला आणि व्ही. पी. सिंग यांच्या सरकारकडून भारतरत्न मिळवण्यासाठी दबाव टाकला.
• कांशीराम आणि BSP चे अनेक कार्यकर्ते आंबेडकरांच्या सन्मानासाठी दिल्लीमध्ये सतत सरकारकडे पाठपुरावा करत होते.

3. सामाजिक चळवळ आणि प्रचार:

• कांशीराम यांनी दलित समाजात जनजागृती केली की, डॉ. आंबेडकर यांचा भारतरत्न हा केवळ एक सन्मान नसून तो सामाजिक परिवर्तनाचे प्रतीक आहे.
• BSP च्या सभा, प्रचार साहित्य आणि कार्यक्रमांतून हे मोठ्या प्रमाणावर लोकांपर्यंत पोहोचवले गेले.  

कांशीराम यांची ऐतिहासिक प्रतिक्रिया  

1990 मध्ये जेव्हा भारत सरकारने डॉ. आंबेडकर यांना भारतरत्न जाहीर केला, तेव्हा कांशीराम यांनी सांगितले:  

"हा सन्मान उशिरा मिळाला असला तरी तो दलित, बहुजन आणि मागासवर्गीय समाजाच्या लढ्याचे फलित आहे."

हेही पाहा: बहुजन चळवळीचे योद्धा : मान्यवर कांशीराम यांचा राजकीय वारसा 

भारतरत्न जाहीर झाल्यानंतरच्या प्रतिक्रिया  

1. दलित आणि बहुजन समाजात जल्लोष:

• भारतभर आनंदोत्सव साजरा करण्यात आला.
• दिल्ली, मुंबई, नागपूर, पुणे, लखनौ याठिकाणी भीमसैनिकांनी मोठ्या प्रमाणावर कार्यक्रम घेतले.

2. राजकीय आरोप-प्रत्यारोप:

• काँग्रेसवर टीका: काँग्रेसने आंबेडकरांना इतक्या वर्षे दुर्लक्षित का केले? असा प्रश्न अनेकांनी विचारला.
• भाजपने या निर्णयाचे स्वागत केले पण BSP आणि जनता दल यांनी त्यांचे श्रेय घेण्याचा प्रयत्न केला.  

3. BSP ची लोकप्रियता वाढली:

• भारतरत्न मिळवण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावल्यामुळे BSP च्या लोकप्रियतेत वाढ झाली.
• कांशीराम आणि मायावती यांना उत्तर प्रदेशात मोठा राजकीय फायदा मिळाला.

डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर आणि भारतरत्न – ऐतिहासिक सन्मान  

डॉ. आंबेडकर यांचे संविधान निर्मितीतील योगदान तसेच सामाजिक सुधारणांसाठीचे प्रयत्न यामुळे त्यांना भारतरत्न मिळणे अपरिहार्य होते. BSP, कांशीराम आणि आंबेडकरी संघटनांनी हा लढा जिंकला आणि अखेर 1990 मध्ये त्यांना हा सर्वोच्च सन्मान मिळाला.

डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांना भारतरत्न मिळवून देण्यासाठी अनेक वर्षे संघर्ष करावा लागला. काँग्रेस सरकारने अनेक वेळा त्यांची उपेक्षा केली, परंतु BSP, जनता दल आणि दलित समाजाच्या आंदोलनांमुळे अखेर 1990 मध्ये हा निर्णय झाला.  

BSP च्या योगदानामुळे हा सन्मान शक्य झाला आणि तो भारतीय इतिहासातील एक महत्त्वाचा टप्पा ठरला.  

स्रोत / Source : Google वर असणारे डॉ बाबासाहेब आंबेडकर आणि भारतरत्न सन्मान विषयी असणारे लेख.

हेही पाहा:

• डॉ बाबासाहेब आंबेडकर यांना एकुण किती पदव्या मिळवल्या आहेत?
• डॉ बाबासाहेब आंबेडकर यांच्या विषयी माहिती नसलेल्या गोष्टी
• माता रमाबाई यांच्या विषयी माहिती नसलेल्या गोष्टी  
• नामांतराचा लढा केवळ विद्यापीठाची पाटी बदलण्याचा नव्हता......!

वरील माहिती मध्ये जर काही चुक झाली असेल तर नक्की आम्हाला E-Mail द्वारे कळवा, आम्हाला Suggestions देण्यासाठी येथे क्लिक करा!

Latest Updates साठी आम्हाला WhatsApp, Facebook, Instagram ला फॉलो आणि YouTube ला Subscribe करून Support करा! जय शिवराय जय भीम 💙🧡🙏!